Geguritan Lutung Mungil

LUTUNG MUNGIL

Puh Mêgatruh

1. Om awighna puji sun duk têmbening angapus, moga nmu dirga yusadi, nguang dasa dina kalangkung, minta rêna gung ampuri, suba kang cinitaningong.

Puh Durma

1. Saking isêng marik satua cêcantungan, basannya Jawa Bali, apang milu matra, ngiring pamargi lawas, krana milu nulad kidik, sumasat mlajah, dropon masih mangawi.
2. Mirib tatas nawang panca aksara, kikuk kêcap nyamping,sugal asing munyiang,yadin aketo pangkah, masih milu ngawe gurit, nulêgin manah, nundunin manah gêting. 
3. Awak kolug tur katunan aji sastra, masih milu mapi-mapi, ibuk sakit merang, asing pada mamirêngang, mêtu idêp tuara imbih, jangkêp ririgan, sat mawak sastra mati.
4. Sang anganggit minta gêng rêna ampura, ring ida dane sami, sing sudi manyingak, sastrane madukan, tani pasang pupuh gênding, sami nyulingsang, sok dadi ya pacain.
5. Pacang angges satua rikalaning jumah, mituturin cênik-cênik, bilih sida sadia, gan-gan ia nyak malajah, reh suba nyandang murukin, ngaguanin sastra, langa wkasing Tantri.
6. Ada bojog mungil tur cacêp makruna, mula ngupaya sandi, tustusning Kiskênda, ia mula kaarêpang, mantuin Sang Rama nguni, ngalahang desa, Lêngkane lingsêm brêsih.
7. Cêritayang sêdêk ia malon-alonan, di têngah alas anuli, ningêh munyin sata, kakruyuk i ayam alas, di carang kayune nyêgir, reh btêk tur liang, usan nêda ulam pasih.
8. Dening ia têka uli makêkarang, polih ulam tani kikit, i bojog sadrana, nêsêkin i ayam alas, i keker kagiat numonin, i lutung prapta, naên ring kabaya pati.
9. Sada alon i lutung mangkin angucap, amlad prana kolas asih, “Uduh satawana, pitulusang jua suka, masawitra trêsna asih, ring manira lara, idup sai nandang sêdih.
10. Kamura ban sai kapêgatan amah, wohwohan sunia sami, kene palan bêrag, manira katunan tadah, singnya dija-dija kapi, iba ngatujuang, nêpukin ne pacang bukti”.
11. Bau amonto i keker angucap banban, “Iba lutung tong pinêhin, mangdoh sida sadia, iba masawitra ira, iba buron ira paksi, joh cuat sawat, saih iba têken kai.
12. Buina mula iba tosin buron dêngkal, dêmên nguluk-uluk sai, nging len joh tandingnya, kai têken nene lian, yan buat kai nejani, doh pacang sida, baan iba ngamaukin.
13. Dening kai suba nawang sêsolahan, iba dêmên ngadu rusit, bikas ngarugada, makêjang timpale bikas, apang masih mapikolih, tra nyang tolihan, têken samaning urip.
14. Pantês iba sêtata nêmu sangsara, dening bikas lintang cuil”, i lutung duk miarsa, panguman i ayam alas, jêngah merang ia ring ati, saha sasumbar, “Yan tong sida baan kai.
15. Idong-idong kai tosin i wênara, mangrusak Lêngkane nguni, ngawe situ banda, prajurit Ida Sang Rama”, amonto ia raris kênyir, alon angucap, kadi madu ngêrus ati.
16. “Uduh iba satawana da kaliwat, iba ngawe sakit ati, sa mula sangsara, dua iba buin ngêntikang, kêbus bara mungguing ati, akuda taanang, dong pinêh jua ring ati.
17. Mamunyine patut tuah sukat-sukatang, di ati ya gagulakin, pilih nene dadua, pasaja miwah ne lompang, bakal apa liu munyi, ada lan tuara, nto ne nyandang kukuhin.
18. Anggon apa nyambat nene tuara tawang, kalih tong taen nêpukin, da mangugu orta, ortane orten-ortenan, ne abêsik patpat dadi, meh langkung adasa, nguda ne ênto gugonin.
19. Saluir munyi kawêdar saking wong lian, daat sêngka tuah manampi, jat dadi pisuna, ênto ne tangarin pisan, apang danan katibanin, pilih ngidêpanag, pawarah janane sami.
20. Sadu darma ênto ne nyandang rajêgang, anggo gêlar pati urip, pêdase jalanang, matane dadua ngênotang, ditu mara madan jati, to ne sêdêng tulad, sangkan jani nah pintonin.
21. Yaning saja i lutung nyak pacang lompar, têkening sawitra tui, nene kasusilan, rakêt rumakêting trêsna, da ja buin mamindoin, sung olas ring ira, êda iba buin nolih.
22. Iba ayam kadenke pakardin Indra, pamijilan dahat lêwih, pantês mangêlarang, suksma kaparamartan, nyandang madêg wiku lêwih, dana tur darma, kasungsung ban para paksi.
23. Jani ira makênêh nyiwi ring iba, iba tuah ngawisesanin, saseluaning krama, jêle mêlah mabarêngan, tuara ira pacang gingsir, trêsna nyiwita, diastunnya kabaya mati”.
24. Reh aketo munyinnyane i wênara, i keker sêksêk minêhin, pan ia pasaja, sok kewala ningêh orta, buat solah i lutung cuil, sujati tan pêdas, matane dadua ngênotin.
25. Dadi wêtu idêpnyane kabiapara, lipia têken slokan gumi, bibihe kajuruhan, jite kabandilan, dadi kêna gêntuh gêndis, antuk wênara, tumuli angucap kênyir.
26. “Lamun kento iba lutung êda mitia, êlong têken pajar janji, nah ne padingêhang, ne ituni kai luas, kêma ka têngahing pasih, mangalih ulam, ditu di pasih kangin.
27. Ne buin mani jalan iba mabarêngan, kêma luas ajak kai”, i lutung masaut “Nah”, glising satua cêrita, sêmêng bau galang kangin, i lutung ia prapta, ngalih i keker ngajakin.
28. Tur majalan i keker tan doh wênara, tan ucapan ia ring margi, ring pasisi têka, sêgarane asat puras, tumuli ia maka kalih, ngatêngah-têngahang, ngalih ulam dangkrak-dingkrik.
29. Kadung klangên i keker miwah wênara, dening ulam tani kikit, plan doh ngatêngahang, di duur parang-parangan, i keker tan sumlang ati, pan bisa ngagana, nanging i lutung ia wrin.
30. Nuli ngucap i lutung têken timpalnya, “Ih keker nah jalan mulih, basang suba bêngkang, pasange suba mara”, “Nden malu” pasaut paksi, “bene ngaliunang, jani ênto onyang dini”.
31. Kacêrita i lutung bêngil lucutan, duur parangane nginggil, reh ia kadinginan, pasihe sampun pasang, i bojog kajêngat-kajêngit, duur batune nêgak, i keker kêmamaêkin.
32. Kênyir nyênyêp i keker munyine banban, “Mati iba lutung jani, dini kutang gêlah”, i bojog jêjêh ngêhgêhang, sakit jêngah ia ring ati, raris angucap, “Gêmês iba têken kai”.
33. Matambuas yeh matan i lutung mêmbah, i keker bungkut ngêdekin, “Kai magêguyuan, êda nden sangêt nyêbêtang, pilih-pilihin manampi, ucape dadua, têlêb guyune ingêtin.
34. Jalan mulih ne batis gêlahe gisiang, gêlah mangêbêrang cai”, i lutung garjita, tumuli manêngkol enggal, di batis kekere nungging, makêjit ngincang, bungutne kamakmak-kmikmik.
35. Glising crita i keker nambung manglayang, ring jalan tan kawinarni, ring pasisi kocap, klêcok i keker mancêgan, di biase kabênêngin, tur mapangsêgan, i lutung ia macêlêngik.
36. Laut ngucap i keker munyine banban, “Nahke suba tuun cai, êne suba bias”, i bojog ngisi nêkêkang, i keker buin mamunyi, “Êne kenken iba, lutung dong lebangin kai”.
37. I wênara ngisi sayan nêkêkang, batisnya i keker paksi, kaimpus maka dua, sarwi munyine bangras, “Ih ih keker mati jani”, tur kabrêkêsêkang, bulunnyane kabutbutin.
38. Ia i keker mrasa ring kabayan taka, raris ngeko paya sandi, mangde sida luar, têkening baya antaka, raris ia mêdêm ngulintik, ngidêmang mata, ulat mirib suba mati.
39. Disubane bulunnyane têlah laglag, i lutung kêdek ngarikgik, tur mudang-madingang, “Hi hi hik ne suba kêdas, kalih iba suba mati, jani ira luas, mangalihang iba api”.
40. Encol mangkin i lutung majalan luas, ka dukuhan ngalih api, i lutung tan kacêrita, i keker kocapan mangkin, bau ia ngêdat, i lutung tuara da kari.

Puh Smarandana

1. Gêlis bangun tur nyêlisih, ka bête ia masangidan, kalintang sakit rasane, reh bulune matah-matah, sami têlas kabutbutan, antuk i lutung tan tirun, tuara bisa ngasuksma.
2. Bas sangêt tong bisa tampi, têkening piolas timpal, sok ngulah maan pikênoh, tuara mangitung kaucap, sinêsêling dunia pada, ênto atin buron tuhu, tong bisa kapiolasan.
3. Cêrita i keker mangkin, pan lara tan sandang-sandang, mangêling mangarod-arod, “Kene san ko titiang dewa, ampahe tui makada, kalih matêtêgar nyugjug, uripe anggon palalian.
4. Dadi mabudi ngugonin, yan apa jua mangoga, sangkan titiang kadêropon, bas karwan i lutung bangsat, gumine ngucapang jaat, masih titiang ênyak turut, têkening munyin bêbêdag.
5. Jani titiang mangêmasin, pituas titiange olas, mangolasin ati sato, makadi slokaning jagat, ngêlusin cicing macangcang, tan wangde pacang kacêgut, kento pisan pituinnya.
6. Apa dadin titiang mangkin, paksi nanging sampun laglag, duh dewa sang Kawi kaot, cingakin sih ugi titiang, lintang lara kajantaka, kabiseka antuk lutung, ngadakang san makêkasian”.
7. Pêtêng lêmah ia mangêling, i keker di têngah alas, manulame sêsambate, kasih-asih kaolasan, cêrita i banteng alas, ningêh sêsambat kolas yun, nanging saking mandarawa.
8. Tumuli ia ngawaswasin, tan asue sampun nyata, sêsambat ipun i keker, i banteng alas angucap, “Ênto apa sih kranannya, sangkan iba tan pabulu, kalih sungsut amlas arsa”.
9. I keker alon nyaurin, munyine amêlad prana, “Apa kêmanira banteng, ira saking kna kabikas, baan i wênara bangsat”, nuli kadartayang sada rum, saking ngawit nganti têlah.
10. Kolasan banteng duk miarsi, satingkah i ayam alas, anuli arum ujare, “Uduh iba satawana, da sangêt sumêlang ing tuas, widine masa nya kolug, mamawos ngiwang matutang.
11. Ida tuah nyandang kukuhin, jêle mêlah suksêrahang, êda sangêt panyêlsêle, kala kene kajantaka, kalih êda mangêngsapang, rikala suka rahayu, astiti bakti pagêhang.
12. Ne jani ira nêgarin, isêng-isêng mangualêsang, nyampolihin ia i bojog, nanging da sêkaring iba, reh keto ucaping sastra, sadu darmane jua pupu, tan wênang mamalês ala.
13. Ayu anggon masilihin, kento patutnyane pisan, ira pacang pamelane, pan patut ibane lintang, tuara gingsir ira pêjah, yan ngêmasin nene patut”, i keker sumaur banban.
14. “Lintang suksma pitui, piolas iba ring ira, Ida Sang Hyang Widi kaot, pacang sung lugraha wêkas, dening ira tan nyidaang, ngadakang pamalês besuk, kewala Ida Hyang Titah.
15. Uning ring ne nyandang tui, apa maka pangruyaga”, ki banteng sumaur alon, “Êda katahan rêrasan, kêma suba iba kesah, ira ne jani ngaruruh, i keker nyêlisih enggal.
16. I banteng nuli mamargi, ngaruruh i lutung dêngkal, tan asue ring margine, i lutung raris kacandak, irika ring têpin têlukan, i lutung nyambrama alus, “Ih ko ya ko banteng prapta.
17. Iba lakar kija jani”, i banteng masaut nimbal, “Ira lakar kalase ênto, ne ngênah sêlat sêgara, kocap ênto alas ramia, sarwa-sarwa nêdêng ditu, trêna kalawan wohwohan”.
18. I lutung ucape manis, ngasih-asih amlas arsa, ngalêmêsin ia i banteng, “Uduh banteng yan tuah saja, iba trêsna kumanyama, ira ajak kêma milu”, i banteng masaut “Nah.
19. Ira dini mangambahin, apang enggal têkêd kêma, iba kenkenang ngarobok, iyehnyane dalêm pisan”, i lutung angucap banban, “Gandong ira jang di tundun, yan tuah iba trêsna”.
20. “Ênto mêlah” saut sampi, “maike enggal mênekang”, i bojog lantas makêcog, i banteng nuli majalan, kocapan têngah sêgara, wentên batu têgêh ngunggul, i banteng raris makruna.
21. “Ih bojog mareren dini, awak ira kêbus pisan, ira pacang manjus nyongkok”, “Nah” saut i bojog enggal, lantas i lutung tuunan, manyongkok di duur batu, i banteng ia macêlêban.
22. Gêgêlisan tutur mangkin, toyane sampun ngêdenang, i banteng bangun nyalosor, nyrutjut lantas ngasisiang, i lutung ênu di têngah, klanca-klinci cêngak-cênguk, cruat-cruet macrahcuhan.
23. Batune makiken ilid, i lutung ia sêdih jêngah, panês bara buka borbor, nahên têken pacang baya, tan wangde ngamasin pêjah, kabiseka ban i lêmbu, pituase ngarugada.
24. Saking mula gêng sih Widi, duk punika pênyu prapta, i pênyu angucap alon, “E lutung katumben pisan, dini bakat têpuk nginyah, apa ne sangêt maklangun, mulihe têkening iba”.
25. “Uh apa si kenton kai, mapêta kapining iba, kai saking kapet singse, baan ia i lênbu corah”, nuli katuturang têlah,tumuli ia ngidih tulung, kene munyinnya sadrana.
26. “Tulusang jua lêgan cai, kumanyama têken ira, yaning suba buka kento, ditu ada punianira, minaka maka daksina, pondong ira aba pêsu, ditu lantas tampi upah”.
27. I pênyu munyine manis, “Apa buin pacang maupah, diastu tana mapikênoh, ira suka asung olas, nah mai lantas enggalang, di tundun irane mungguh”, i lutung makêcog enggal.
28. Kapondong i lutung gêlis, ring pêsisi samppun tiba, saget suba di biase, i lutung ia dingklak-dingklak, liang tan sapira-pira, i pênyu raris amuwus, “Jani ira nagih upah”.
29. I bojog kênyir nyautin, upah ira ênu jumah, apang iba dini ngantos, ira mulih ngalih upah”, i pênyu munyine gêtar, “Gatiang kêma iba lutung”,i lutung malih angucap.
30. “Êda iba mangalahin, satonden irane prapta”, i pênyu alus ujare, “kêma ke encol-encolang, ira tuara pacang kasah”, “Bogbog iba” saut lutung, “sing buung iba matinggal.
31. Apang danan mirib kai, cêdok têken pasêngketa, ira tuara bisa linyok, jani pang pada sumpahan, yan ira pacang lompang, apang ira mati bêrung, kento sumpah ira pragat.
32. Iba pênyu kenken bani”, i pênyu masaut nimbal, “Sakaluiring para sosot, ira pasti tuara lompang, aketo nah suba pragat, gatiang mulih iba lutung, bas makêlo makêkêncan”.
33. I lutung asru nyautin, “ênden ke pênyu apa krana, sangkan iba ririh ngonong, apa anggon iba tatakan, tuturin ja ira matra, apang ira sih tau, têken kawisesan iba”.
34. I pênyu srêngên nyaurin, “Sok kewala tangkah doang, minaka dayung kepese”, “Ho ho ho munyin wênara, angob san ira ningêhang, kasaktian ibane pênyu, sumasat palua sêkala.
35. Apa dadi ngong ngiwasin, kenken sih kapituinnya, goban to tangkah ibane, apang ira pêdas nawang”, i pênyu masaut gancang, “Nah paêkang iba lutung, dini matane pêludang”.
36. I lutung kêdek mangikgik, “Hi hi hi hik sing not gêlah, badingang tuah awake, apang ira pêdas nawang”, i pênyu raris angucap, “Dong tulungin gêlah lutung,badingang apang nêngkayak”.
37. I lutung raris mangungkit, batisne nyrakcuk manunjang, ênggang-êngging ênggak-ênggok, gêbuag i pênyu nêngkayak, i lutung kêdek mangalkal, “Ha ha ha hak hi hik hu huk, jani kai ngalih upah.
38. Upah barong macan lêwih, aeng tuara pada-pada, nanging iba pacang pêlot”, i lutung nyarijig gancang,macêlup ka têngah alas, mangalih sang wiagra asru, tan ucapan ia di jalan.
39. Cêrita i pênyu ngêling, ngasih-asih tan pêgatan, sangêt manyêlsêl awake, japi sêlsêl kadung liwat, pêdas tuara da gunannya, awak suba bêlus lucut, jani mara macingcingan.
40. Kento salokaning gumi, sangkan jani pêlapanang, satonden ulung ujane, yen gulêm pajêng kêbatang, apang êda kaujanan, to patuting solah laku, apang mamanggih karahayuan.
41. Crita i lutung ne mangkin, i macan wus têpukina, sêdêk mêdêm sor kayune, i macan matakon sêngap, “Iba lutung bakal kija”, i lutung ucape alus, “Ira mai ngalih iba.
42. Jalanke mapatung jani, mapatung ebat-ebatan, ira suba mapênga be, di pêsisi ya kapêjang, êbe pênyu gêde pêsan”, i macan liang masaut, “Yan pitui saja jalan”.
43. Sang kalih raris mamargi, tan kacêrita di jalan, di pêsisi wus têkêde, sig i pênyune nêngkayak, i macan ia jibrag-jibrag, tuara gigis kêndêl ipun, pacang maolah-olahan.
44. “Lutung iba ngalih api, ira dini mukang-mukang, jalan mangawe sêsate”, i lutung enggal majalan, cêritane gêgêlisan, manggang sêsate kawuwus, makadua lintang lêga.

Puh Pucung

1. Kabat-kubut, munyin api plak-plak pluk-pluk, satene badingang, mara ya lêbêng akatih, lutung muwus, ”Êne lakar ka pênekang”.
2. Mong masaut, “Sangkannya aba di duur, apa sih kranannya”, i bojog masaut nyêngking, ”Bêlog sigug, yan dini ya bêten pêjang.
3. Amah lêgu, bakal têlah amah sêmut, bikul nyingnying ngamah, balang jangkrik miwah nyinyik,amah capung, liu bêncanane têka”.
4. Tan pasaut, i macan itêp manunu, lêbeng katih munggah, crita puput lêbeng sami, onya di duur, i bojog ditu nambunang.
5. Suba suud, i macan alon amuwus, “Dong kêma tuunang, jalan dini bêten pisi”, saut lutung, “Nah jani bakal tuunang”.
6. Manyêrutcut, i bojog mênek ngalayut, têkêd sig tongosnya, lantas ia nêgak ngapikin, manganyuknyuk, bungutne ngewerin macan.
7. Raris muwus, satene sambilang aud, “Nah macan katika, nanging ne mara akatih, anti malu, bin sêpan gêlah ngulungang”.
8. I mong nungkruk, jêngah merang lintang kêbus, kaduman katika, lutung ia mêbêh ngulungin, tur amuwus,”Têlahang suba totonan”.
9. Inggih puput, satene têlah kaimut, i lutung bêtêkan, pêsu uab sada titir, ngundap nguyuk, matane sayan ngriyêpang.
10. Anggut-anggut, lantas ia pulês manyingkrut, êngsap têken awak, i macan magrueng nyêrit, ia i lutung, têngkêjut limane kêpar.
11. Laut ulung, i bojog ia macêlêbug, i macan ngenggalang, nyagrêp i lutung ngajêngit, i mong ngêlur, “Mati iba caplok gêlah”.
12. Ia i lutung, gêtar munyinnyane pêsu, “Ih iba wiagra, iba paksa ngamah kai, tusing pêlut, kai mati baan iba.
13. Dening tuhu, kai tos wênara kasub, ring ramiana crita, I Rêwana sangkan mati, ne ngarêbut, lêlangit kaine suba.
14. Kai nêmu, nejani wisesa nêrus, jati dahat sêngka, pamatin kaine alih, yan tan wêruh, tuara bisa mangamatiang”.
15. I Mong muwus, “Nah laut orahang lutung, jani apang têrang, gênah pranan ibane tui, tusing buung, kai bakal nadah iba”.
16. Saut lutung, “Di tuktuk ikuh umungguh, yan suba nto pêgat, pêdas kai bisa mati, ênto sêgut”, i macan nyaplok ngenggalang.
17. Dadi luput, ikutne tong bakat buru, awaknyane lebang, ikutne saatang ngalih, cangkrak saud, i lutung makêcos munggah.
18. Mangarukguk, i lutung kêdek di kayu, lantas ngamênekang, di carang kayune nglanting, cêngu-cêngu, ngêdekin ia sang wiagra.
19. Jêngah kêbus, i macan kalahang lutung, raris murang lampah, satiba paran mamargi, saget mangguh, sampi sêdêkan macangcang.
20. Macan muwus, “Ih iba banteng matêgul, ênyen nêgul iba, tan padon tanduke lanying, dadi nungkul, tuara bisa nawang jêngah”.
21. Raris muwus, i lêmbu nuturang unduk, “Êda iba langgah, mapêta tan papêkering, ia i dukuh, ne madan Dukuh Janggaran.
22. Ênto kasub, di batan langit kawuwus, sakti tur wisesa, tan pada-pada di gumi, dane ngubuh, don kai dini macangcang”.
23. Mong masaut, “Dija tongos ia i dukuh, kai pang lawana, baan ia i dukuh sakti, kai magut, kasaktiane I Janggaran”.
24. “Ditu ruruh”, kento sautnya i lêmbu, sarwi matujuhang, di punyan jakane bdangin, “Ia ditu, ngirisin mangawe tuak”.
25. Tan pasaut, i macan lantas nyarutcut, ngungsi punyan jaka, i dukuh sêdêk ngirisin, ia di duur, i macam bêten nungadah.
26. Macan ngêlur, “Ne ko ia si iba dukuh, iba kasub pisan, wisesa kaliwat sakti, saja dukuh, yan pasaja ira lawan.

Puh Mijil

1. Sing ja buung iba lakar mati, maprang lawan ingong, macan mula manusa mangsane”, ia i dukuh, nolih sabda aris, “Eh macan pitui, gung ujar mareng sun.
2. Kai dukuh jati wisesa sakti, ring jagat tan seos, mula ira kawuwuseng rate, tana pada-pada ring kasaktin, iba tan wruh tui, jani apang wêruh.
3. Yan pituhu iba pacang bani, nah ditu ke antos, nanging êda kurang sayagane, apang kukuh êda iba mlaib, yen ring suba mijil, wisesanireku.
4. Masa urung iba tumpur basmi”, wiagra muwus alon,”Ira tuara gingsir ring patine, nah lautang ngong sadia ngiwasin, pang pêdas mamanggih”, saut ira dukuh.
5. “Nah dong têgul deweke butiting, di kayune ênto, pang da iba mlaib di subane, nilab pêsu kawisesan kai, to tangarin kai, sangkan jani têgul”.
6. “Nah” pasaut i macan ia raris, nêgul dewek ewot, suba pragat kukuh têtalenne, ujar dukuh “Apang kuat buin”, i macan nyautin, “Ne suba kukuh”.
7. Ditu laut dukuh tuun gêlis, i macan kaojog, sarwi dane nganggar pangirisne, tur amuwus, “Nah ne suba jani, bakal ngalap urip, êndase bakal êmpug.
8. Panga mumbul polone makêcrit”, i macan ia ngêtor, nyumbah-nyumbah manunas uripe, “Tiang kapok tuara pacang bani, satêrêh tan dadi, mêncana i dukuh”.
9. Kento puput nuli ia kaêlebin, i macan matedoh, matur sêmbah pangastungkarane, “Jêro dukuh mangkin tiang pamit, angulati bukti”, “Nah” saut i dukuh.
10. Lantas nusup ia i macan gêlis, ne jani karaos, patêmune têken i jarane, di alase buka sêmayain, i macan nuli angling,”Ih jaran katêpuk.
11. Sêdêng bagus kai layah gati, apa jani anggon, mangilangang bas sangêt sêduke, sajawing iba amah kai, apanga malênting, basang ira nyantung”.
12. Sada alus i jaran nyaurin, munyi manis alon, “Ira tuara panjang pangucape, lamun suba dane dukuh sakti, ngalugrain cai, ira nyadia tinut”.
13. Macan muwus “Ira nene jani, pacang nunas rawos, têken dane jro dukuh saktine”, lantas nyrutcut i macan mamargi, tan kocap di margi, ring dukuhan rauh.

Puh Pucung

1. Mangkin kawuwus, jro dukuh sêdêk malungguh, i macan pêrapta, di ajêng jro dukuh nangkil, dukuh muwus,”Apa sadian macan têka”.
2. I mong matur, “Nawêgang jêrone dukuh, ne maka awanan, rauh titiange manangkil, titiang nglungsur, mangde tui jrone sueca.
3. Sung pituduh, ne mawasta iwang patut, ne ncen kadadosang, paksan titiang kadi mangkin, mangda nêrus, rahayune tama titiang”.
4. Saur dukuh, “Yan suba agunging luput, buin kêna upata, ênto wênang paksa cai, yan kasadun, ênto tuara wênang pisan”.
5. Kento puput, i wiagra kaslêk mamutru, dening ênyud pisan, dadi ngekopaya sandi, laut matur, “Titiang manunasang ipian.
6. Wêngi wau, ipen titiang rêke mungguh, titiang nyarap kuda, nika têda titiang raris, kento mungguh, punika tunasang titiang.
7. Patut tan patut, titiang ngamargiang puniku”, i dukuh angucap, “Ênto dadi paksa cai, apan sampun, mawak manêmu di karma”.
8. Mong masaur, “Titiang pamit jêro dukuh, ngarêrêh i kuda”, “Nah” saut i dukuh sakti, mong lumaku, tan kacêrita di jalan.
9. Ne kawuwus, i jaran sampun katêpuk, i macan angucap,”Jani payu iba mati, jêro dukuh, dane suba sung lugraha”.
10. Jaran têngkêjut, pêluhe mamotor pêsu, tumuli angucap, munyine madulur êling, ”Ênden malu, ira kêma manunasang”.
11. “Nah” pasaut, i macam nuli manundung, kêma ke enggalang, kai suba layah gati”, manyarutcut, i jaran êngsêk ring manah.
12. Gêlis rauh, jumah dane jêro dukuh, de dukuh nyambrama, “Iba jaran tumben mai, apa ruruh”, i jaran masaur sêmbah.
13. “Uh jro dukuh, krana titiang têmben rauh, titiang nunas gatra, napi dosan titiang inggih, jrone laju, maicayang ring i macan”.
14. Saur dukuh, ”Krana kai saja laju, dening suba karma, i macan mamaksa cai, cirin ipun, reh cai suba ipianga”.
15. Ngoon layu, i jaran mara ngarungu, ne jani ia sinah, tuara buung pacang mati, raris ipun, mapamit anuli budal.
16. Saget lutung, katêpuk di jalan nungkruk, i bojog manyapa, “Iba jaran nguda sêdih”, kuda muwus,”Kai pacang tadah maca”.
17. Nuli nglantur, katuturang sapraunduk, nganti pamragatnya, i bojog kênyir nyautin, ”Êda sungsut, kai pacang ngawirangang.
18. Pêdas buung, iba mangêmasin lampus, nging yan suba pragat, apa maka upah kai, benjang besuk”, i jaran alon angucap.
19. “Iba lutung, ira mondong nyunggi nyuun, ira tuara pasah, masawitra trêsna asih, turun-têmurun, kai manggêh masawitra”.
20. Ia i lutung, nyrutcut ka umah jro dukuh, crita suba prapta, i bojog mênekan raris, nyaru-nyaru, di tadapaksine nêgak.
21. Dane dukuh, sêdêk mêrêm malingkuh, tuara ngatangêhang, i lutung kêma nyaligcig, dane dukuh, bangun saking pamêrêman.
22. Jêg macêbug, i lutung di ajêng jro dukuh, jro dukuh ngêndika, “Ênto kenken iba bêngil, dadi labuh”, i lutung masaur sêmbah.
23. “Singgih jro dukuh, titiang pulês sane wau, tur ngipi sanyata, ring ipen rêke mabuncing, ring jro ayu, putran jro dukuh wanodia”.
24. Êngsêk mrêngut, de dukuh mirêngang tutur, i lutung buin ngucap, “Titiang durus jua mabuncing, dening mungguh, punika nêmu di karma”.
25. Dane dukuh, kalintang sêksêk ring kayun, tumuli ngêndika, pangêndikan dane nyêngking, “Iba lutung, sing prah ngugonin ipian.
26. Dija mungguh, tuturane cai mangguh, sahanan tumitah, nyalanin buka di ipi”, saur lutung, “Titiang mamanggih tuturan.
27. I mong ipun, nyalanin ipiannya tuhu, mamaksa i jaran, ênto tulad titiang jani, lamun durus, i jaran ngêmasin pêjah.
28. Titiang durus, mabuncing ring jêro ayu”, i dukuh kemêngan, ngarasa-rasa di ati, raris muwus, “Ih lutung undang i macan”.
29. “Titiang anut”, nuli ia mapamit pêsu, mangalih i macan, i jaran malu kaalih, suba têpuk, i lutung munyine gêtar.

Puh Jinada

1. “Iba jaran kêma luas, i macan alih nejani, ajak manangkil ka jêro, ka jêron dane jro dukuh”, i jaran mangucap banban, “Nah ne jani, ira mangalih i macan”.
2. Tumuli laut majalan, tan kocapan ia ring margi, i macan katêpuk nyongkok, di batan kayune ngrêmbun, i jaran angucap banban, “Mong ne jani, jalan nangkil ka pêkêncan.
3. Têken jro dukuh Janggaran”, i macan masaut brangti, “Mati iba tadah ingong”, i jaran nimbal masaut, “Nyanan ditu ngong pragatang”, tur mamargi, sang kalih nangkil ka krêta.
4. Kocap jro dukuh Janggaran, sêdêk nêgak gêjir-gêjir, i jaran ngajak i samong, ring ajêng ia sampun rauh, sang kalih manabdab sila, ia manangkil, jro dukuh raris ngandika.
5. “Iba macan pang buungang, mangamah i jaran jani, dening tra da sastra rêko, di tutur tuara da mungguh, tingkah manyalanin ipian, nene jani, buungang ngamah i jaran”.
6. Puput prakara punika, sang kalih nunas mapamit, tan kacêrita mangko, kocapan jani i lutung, kalungang-lungang majalan, gêlis mangkin, têpukina ni mesaba.
7. I lutung alon angucap, “Ih ko ya si iba kambing, jalanke masêka mangko, ngae abian kacang lindung, apang masi ngêlah laba, anggon bukti”, i kambing munyine banban.
8. “Kenken ênto ban nakêhang, pabaane pang nyak sami, apang da sor singgih rêko”, i lutung alon amuwus, “Saluiring don iba ngêlah, duman kai, sakancan buah-buahnya”.
9. Puput suba masubaya, nanging apang pada tindih, tuara dadi mangalinyok, sing linyok tan nêmu rahayu, nah kento lantas majalan, mangawitin, mamakal tanah abian.
10. I lutung ngalih tênggala, gêlis mangkin sampun polih, i kambing mangêdêng rêko, i lutung ngatêh di pungkur, i kambing tlah kapêcutan, balan sami, sawang gêtih suat-suat.
11. Kocap mangkin sampun lanyah, lantas ya kapamulain, saking gêlêngne sang karo, gaene sida rahayu, pragat ia suba mamula, kaprêtenin, tan sah barêng padaduanan.
12. Crita sampun ngêlah abian, asing madon amah kambing, i lutung kado ngacongol, dija buah kacange usud, asal madon suba têlah, payu mati, i lutung ia jêngah merang.
13. Tan surud-surud manahnya, pacang ngawalêsang ugi, tong bisa suka i bojog, yan tonden i kambing mampus, jani ia ngalih i macan, anggon kanti, i kambing pang bisa pêjah.
14. I bojog raris majalan, ngulati i macan jani, tan kocap di jalan rêko, kacrita sêdêk i lutung, kanggêk ia mabalih tabuan, saget prapti, i cicing alas nêtêsang.
15. Patakone sada banban, “Iba lutung nguda dini, nyen sih dini kaantos, apa kagêbagin lutung, nah laut kuda tuturang, têken kai”, i lutung masaut nimbal.
16. “Apa kenton kai ring iba, kai kautus ne jani, antuk Sang Hyang Indra kaot, ratun suargane kasub, kanikayang ngêmit mrêta, mrêtan gumi, ne mani pacang kabêncah.
17. Antuk Ida Sang Hyang Indra, sakancan burone mani, pacang kasiratin rêko, apang pada nmu rahayu, kento asu apang tawang,” ia i cicing, matakon malih mêdasang.
18. “Yan suba kakênan mrêta, kenken panadiannya cai, rahayu akenken ênto”, i lutung lantas masaut, ”Yen suba kakênan mrêta, pêdas cai, tusing bisa-bisa layah.
19. Kalih yan ênu kamrêtan, sinah tusing bisa mati, ane bêrag dadi mokoh, kento cai suba puput”, i cicing alon angucap, “Êncen dini, mrêtane ne gêbag iba”.
20. I bojog laut nudingang , “Ênto katon uli dini”, i cicing ia lintang ngoon, bane katumben andulu, i bojog buin angucap, ”Uduh cicing, kai tuah ngidih tulungan.
21. Ne jani kai ka tukad, iba nyaga malu dini, tusing ja kai makêlo, kai kêma sadia manjus”, “Nah” pasaut cicing nimbal, “dong enggalin”, i lutung nyrutcut majalan.
22. Glising satua tan kocap, i cicing mapinêh jani, “I lutung mula tuah bêlog, mrêtane tilêhang ênu, mêlahan anggon padidian, jani kai, ngamah ya apanga têlah”.
23. Kento atin cicing alas, nuli sahasa ia jani, ngonyang asa ia makêcos, tabuane kacaplok tukung, tuting ina acêpokan, kagacêlin, i cicing natuk i tabuan.
24. King king king king kêna mrêta, bas sangêtan kasususin, kuang kuang kaong kaong, maplisahan glalak-gluluk, bungut madidih kosodang, kucas kacis, i lutung ia saget têka.
25. Bungkut ia kêdek ngênotang, ekan-ekane ngênain, ulat nyaru ia matakon, “Kêna apa iba asu”, i cicing tong dadi ngucap, kêbus sakit, jêngah tuara da gigisan.
26. Tan ucapên asu alas, i lutung critayang buin, di sisin tukade nyongkok, dening tra nyidayang ngarung, mêntas pacang ngliwat tukad, tukad tui, linggah dalêm drês ilinnya.
27. Kasuen ia ditu nêgak, nuju ada buaya prapti, i buaya alon matakon, “Ih nguda sih ênto ditu”, i lutung masaut banban, “Buaya cai, ne munyin gêlahe runguang.
28. Jani ada sadian ira, kawit mula saking ririh, dadi ada bêslit ngojog, gêlah tuah mula katuju, mênek pangkat mantri cacar, juru suntik, kento iba apang nawang.
29. Jani ira kanikayang, manyukit sanyaman cai, kêma cai ngundang encol, apanga dini matambun, gêlah pacang nyuntik ia”, saur “Inggih”, i duta nuli majalan.
30. Tan kocapan ia di jalan, kocap sakancannya sami, buayane têka pacrongot, i lutung alon amuwus, “Uli ditu ke rerodang, nêkêd mai, nangingke apang kandasan.
31. Glah nyuntik sarwi majalan, uli dini kêma raris, apang êda kai cêdok, panyukite tuah di tundun”, saur manuk mangiringang, nuli gêlis, bojog ngalih duin salak.
32. Tani kikit ia mabaan, i bojog lantas manyuntik, di tundun buayane nongkrok, duine katêbêkang ditu, suba ngancêng raris kutang, kento sami, kakaryanin ban wênara.
33. Pêpêk bana nyêka ukudang, nêkêd i lutung di sisi, glis ia lantas makêcos, kabibih tukade laut, i buaya onya ksakitan, glalang-gliling, paduut munyine ramia.
34. Tan kacêrita punika, i lutung wawanin malih, jani kapangguh ring samong, i macan sêdêk manungkruk, i lutung saget pêrapta, i mong brangti, sahasa nakêp wênara.

Puh Sinom

1. I lutung kabrêkêsêkang, nanging ia kêdek ngajêngit, pêsu munyinnyane alon, ngawe daya saking singid, raris ia nyawang mamunyi, “Cingak titiang ratu agung, putusan drêwen bêtara, kabancana nene mangkin, tuara buung, kamatiang antuk i macan.
2. Titiang tan wentên madosa, dadi titiang kapet pati, nanging titiang tuara ewoh, dening kalintang subakti, tuara gingsir pacang mati, urip titiang pacang naur, ênto ne uptiang titiang, pang titiang têrus manggihin, ne rahayu, ri wêkas ring kali dituan.
3. Nemangkin ipun mautang, bin kaokas titiang nagih, ring ipun i samong, apan ia mamati-mati, dadi ia mautang pati, tan lian maka panaur, pati anggen ipun mayah, titiang malu ngamarginin, benjang besuk, pang ipun ditu manatak”.
4. Saduk i macan ningêhang, dadi ia maras ring ati, lantan ia asru matakon, “Apa pitêgêsnya tui, munyin ibane bêngil, apa sadian iba lutung, iba lakar amah gêlah, dening lêwih wrat pati, nene malu, dosan iba têken gêlah.
5. Jani iba sing buungan, lakar mangêmasin mati, gêtih bane lakar oyot, ati paparune pisi, ênto ne ulahang kai, basangne badbad pang pêsu, polone lakar kêcotang, ênyen ngawirangang cai”, ia i lutung, mawuwus makêjit ngincang.

Puh Maskumambang

1. “Uduh macan kai manutur nejani, ada prabu mulia, wibuh nyakra rat kabakti, sakti tur lintang wisesa.
2. Sakeh ratu sami amêkul ngabakti, tkeng dewa dewata, sami pada jrih angili, sakehe tong bani mulat.
3. Ida sang prabu kasub kasubageng gumi, ring nêgara Lêngka, ida umadêg bupati, pêsengan prabu Rêwana.
4. Ida nemalu ngamatiang putusan lêwih, jati tan padosa, tulus ida mangêmasin, duhkita kawêkas-wêkas.
5. Karusakang antuk Sang Rama nenguni, kento iba macan, jani apang tawang cai, ira utusan bêtara.
6. Sang Hyang Siwa mangutus mangalih cai, cai kanikayang, ngamatiang ia i kambing, dening ia agunging dosa.
7. Kento cai ngiring tan ngiring nejani, orahang ring gêlah, apang gêlah enggal nangkil, nguningang ring Sang Hyang Siwa”.
8. Ia i macanngalebang i lutung gêlis, sarwi manakonang, “Dija tongosne i kambing, ira ngiring pakayunan.
9. Nah tujuhang apng enggal kai ngalih”, i lutung nudingang, “Ditu jalan kêma jani”, sang kalih nuli majalan.
10. Ia i lutung ngarod majaln di uri, i macan majritan, “Ih enggalang tutug kai”, i lutung ngêlur ngandêgang.
11. “Iba macan ngoyong ditu anti kai”, i macan ngantosang, i lutung têka maêkin, sambil pangucape banban.
12. ”Yan kakene makêlo bannya di margi, jani ada daya, yan tuah iba nganutin”, i macan masaut gêtar.
13. Kenken lakar dayan iba lutung bêngil, nah laut edengang, kai sadia maninutin”, i wênara buin nimbal.
14. Iba macan patut iba ngandong kai, yan akento baan, pêdas enggal bnya ring margi”, i macan masaut “Nah”.
15. Lantas nêkol i lutung di tundun gêlis, i macan makêsuak, sahasa malaib bintit, i lutung mlêkur nêkêkang.
16. Glising crita di jalan tan kawinarni, di tongos i kambing têka, i lutung munyine aris, “Nah dini gêlah rerenang”.
17. Mangalanting i lutung tuunan raris, i macan sahasa, ngungsi i kambing ngararis, saha pangucape bangras.
18. “Ih ba kambing sadian kai têka mai, lakar ngamah iba, dosan iba wêrat pati, lêwih danda kurang pêjah”.
19. Ia i kambing mrêngêt saha saut brangti, “Ih wiagra dêgag, gêde pêta têken kai, tonden karwan ba nyidayang.
20. Krana kento pan mula turunan nguni, mamaksa be macan, tama kai kayang jani, sasanan dane i kompiang.
21. Sane ibi kai maan tuah adiri, macan nyaman iba, suba têlah amah kai, tênggêknyane kutang gelah.
22. Di semere jalan jani kêma dêlokin, apang iba pêdas, pang da mirib kai ngawi, ngorahang ne tuara saja.
23. Mata kalih ênto tuah ne anggon saksi, ditu nyan dêlikang, apang iba tatas uning, tui saja apa bobab.
24. Ne iwasin suun gêlah ne kêkalih, kalintang wisesa, bisa nguugang pratiwi, tri sakti ne adannya.
25. Asing bani rusak tan pasesa pasti, reh mula paica, Sang Hyang Tunggal mangicenin, sikêpang kai tumitah”.
26. I wiagra rimrim idêpnya miragi, tumuli nakonang, êncen tongosnyane dini, iba ngutang tênggêk macan”.
27. Kaatêhin i macan kêma nêlokin, i kambing nudingang, “Di semere ênto dêngokin”, i macan ia masêêban.
28. Ngênah ngilis tênggêk macane nyalênging, i macan ia babang, malaib tuara manolih, tan kocap i kambing macan.
29. Kawalinin i lutung kacrita buin, amurang majalan, i kakua katêpukin, sêdêk di abinge nginyah.
30. Ia i lutung matakon munyine manis, “Ih iba kakua, apa gawen iba dini”, saut i kakua nimbal.
31. “Ira nginyah dening awak ira dingin, suud malêblêban, krana ira manyêmuhin, apang dadi ya angêtan.
32. Balik jani ira matakon ring cai, cai bakal kija, uli ija cai inuni, ênto te mêlah tuturang”.
33. I wênara alon munyinnya nyautin, “Ira mangumbara, mangulati pacang bukti, sa gênah parane tiba.
34. Jani dini sêdêk mêlah katêpukin, baan i kakua, jalanke manyama jani, jêle mêlah ajak dadua”.
35. Crita puput pasêngketannya sang kalih, kasih kinasihan, kocap i wênara jani, tan doh dane i kakua.

Puh Durma

1. Ênto pisan kaingêtang ban wênara, pakêkasihannya jani, ring dane kakua, trêsna kadi manyama, makilit saling sukanin, ia i wênara, mesêm mamunyi kênying.
2. “Duh kakua jalan kuda barêng luas, cêkuh jaene nadi”, masaut kakua,”Dija ada punyannya”, i lutung bangras mamunyi, “Data takonang, jalan paling nejani”.
3. Sang kakua masih sêdsêd manakonang, i lutung manyautin, “De dukuh Kantrungan, gêlah kalilirannya, kumpinnya ia nampêdang jani”, laut majalan, marerod sarêng kêkalih.
4. Cêritayang suba têkêd jroning abian, agêt manuju sêpi, i lutung ngenggalang, ngehkeh ngasop ngalêpeang, “Aruh lalah san ja kai”, i kakua nyamprag, dadi makêrah mamaling.
5. Kaget têka de dukuh manganggar tumbak, mandup-andup nimpugin, sang lutung ia mabuang, mênek di kayu enggal, sang kakua cêlang nyalisih, batan têngkulak, de dukuh manyêlaksakin.
6. Laut makêjit i lutung sarwi ngêndingang, “I kakua ia manyingid, di batan têngkulak, sang lutung ia mabuang, mênek di kayu manyingid”, de dukuh emêngan, miragi munyin wênari.
7. Dadi nêgak de dukuh ngingêr ngrêsêpang, munyinne i wre yakik, tur ngungkab têngkulak, sang kakua mapi nidra, kajêmak tur kakisain, de dukuh enggal, nadtad mangaba mulih.
8. Têkêd jumah de dukuh nyritin pianaknya, “Ayu mai te gêlis, êne bapa maan, pacang be jahên pêsan, basane gaenang raris, santêne liunang, apang luung bêbêkin”.
9. Ia ni Ayu Kantrungan matur sandika, nêsêk gurunne gêlis, laut manunasang, “Punapi sih punika”, gurunne laut nyaurin, “Ne madan kakua, ulamnyane muluk manis.
10. Timbung bankit lawar komohnyane mêlah, timpalang arak anis, nasi baas barak”, laut krangkengin enggal, de dukuh raris nakonin, “Apa amah iba”, sang kakua manyaurin.


Naskah ini dikumpulkan dan diketik kembali dalam huruf Kawi-Latin oleh I Wayan Sutedja, Buruan, Penebel Tabanan

sumber : http://widyasastra.blogspot.co.id/2010/12/geguritan-lutung-mungil.html